28 oktober 2017, Dialectdag
Het programma - Das Programm :
Friedrich Volmer aus Vreden
Buutredenaar Ferry Broshuis uit Groenlo
Henk Harmsen uit Stokkum
Beste streektaalvrienden van beie kante.
Dat ik hier bun uutgeneudig duut mien plezier. ’n Dag aover carnaval en plat praote. Die hemme jao alles met mekaar te make. Want wat is carnaval zonder plat?
Met dialect bu’k völ aan de geng, maor ik wis niet dat ook mien carnavalsverlede nog spore had naogelaote. Ik heb ’n jaor of wat bi-j ons in ’t carnavalsbestuur van Stökkum gezaete en daorbi-j ook jaorelang buuts gemaak veur andere. Ik kreg van te veuren de informatie en schref dan ’n buut op riem. Ik was op carnavalsgebied dus zogezeid ’n Stille.
Ik woon in Stökkum , ’n dörpke in de Liemers, aan de grens, en dat is an de Duitse gaste ’t beste uut te legge: bi-j Emmerik en Elte, zo ongeveer waor de Rien Nederland binnenkump. (En veur de Nederlanders gaste is dat niet anders.)
Stökkum is klein. Now wil ’t geval dat Stökkum vas naeve ’s-Heerenbarg lit en dat is in carnavalstied Waskupestad. Met ’n haevige optoch en groot straotcarnaval.
Now mo’k eers efkes vertelle hoe ’s-Heerenbarg aan dat carnaval viere is gekomme. Da’s gauw gezeid: ze hemme ’t van Emmerik aovergenomme. Eer ha’j alleen vastenaovend. De heer kaplaon in ’s-Heerenbarg was ’t in 1955 helemaol zat dat de minse met de carnavalskleer (klamotte) al onder de jas in de kerk zatte um nao de heilige mis meteen de grens äöver en naor carnaval in Emmerik te batere. Wat Emmerik kan, dat könne wi-j ook, zei e, en riep volk bi-j mekaar um ’n vereniging op te richte.
In die dage deie de vrouwluj nog de was op de rief in ’n kuup,duk aan de straot. Gi-j könt ow veurstelle dat daor nogal wat wier gepraot en dat der mennigeen deur de schoerzak wier gehaald. Iemand dén völ an ’t moelwark had wier daorum ’t Olde Waskuup genuump en zo wier de ni-je club ok genuump, de Olde Waskupen.
En hoe is ’s-Heerenbarg an zien grote optoch gekomme? Elte had in die tied ’n grote drukke optoch, maor daor kwam schielek ’n end aan toen ’n boer meinde dat ’t grappig was um op straot aover ’t publiek de strontspuit los te zette. De minse wazze woest, draejde ’t carnaval van Elte de rug toe en … ginge massaal naor ’s-Heerenbarg.
Maor ik heb völ meer met dat carnaval te doen gehad. Tot dit jaor was ik redacteur aan de krant in de Achterhoek. In de jaore ’70,’80 wier der elk jaor ’n carnavalsbi-jlage gemaak. Dan was ik veur de carnaval waekelang, duk tot ’s aoves laat, bezig um met zo’n veertig carnavalsvereniginge contact te legge en aover hun planne te schrieve. Ik had ’n lange lies van veurzitters, secretarisse, prinse en vaste wagebouwers, maor jao die name veranderde ok elk jaor, dan moet ie der weer van ni-je achteraan. O wat wazze die luj lillek a’j aover ’n andere vereniging twee regels meer had geschrevve dan aover dén van eurlie!
Met dat spöl he’k van alles metgemaak. Zo hewwe ’n jonge prins in de krant gehad uut Vorden. Toen zien oldeluj dat lazze, dat hi-j prins was, was ’t trammelant. Hi-j moes zich terugtrekke, want zien olders wolle niet hemme dat hi-j ’t prinsepak zol drage, ik meen dat hi-j nog thuus woonde. Dus toen moes der gauw ’n andere prins aantraeje, hoewel disse al as prins in de krant had gestaon.
Nog enkele jaore geleje he’k ’t gehad dat in ’n buurtschap (Velswiek) ’n optoch zol komme, maor van te veure kon mien gin mins vertelle hoe laat dén zol beginne. Ik wier van de een naor de ander gestuurd, maor niemand wis dat. Dat was ga-niet afgespraoke. Vergaete denk ik.
Dan nog ’n vereniging waor ze eiges niet wizze wie now veurzitter of sikkretaris was en ’n club waor de zaaleigenaar binnenkwam as buutreedner en efkes later ok nog es eiges as prins veur de draod kwam…
Gi-j könt wel ow veurstelle da’k daor völ schik met heb gehad.
Nao disse inleiding dan now dan es ampat aover carnaval en dialect. Wat mien daoraan opvilt is in de eerste plaats de teruggang van ’t echte olde dialect. En dat niet alleen bi-j jongere. Nee juus ook degene die baeter zolle motte wette. Laes maor es in de carnavalskrante. Waor bun toch al die olde vorme geblevve? Der steet ’wi-j kwame’ in plaats van wi-j kwamme. ‘Wi-j maakten’ ipv wi-j mieke, ’wi-j zage’ in plaats van ’wi-j zagge’, gave ipv ‘gavve’, gelegd ipv ‘geleid’. Net as in ’t Hollands dus. Um te rieme wel makkelek, da’j he’j meer meugelekheden. Maor der wudt niet ech meer bi-j stilgestaon, denk ik. Kiek, a’j ’t ze zeg, jao dan wette ze ’t ok wel, maor ze gebruke ‘t niet van eiges. Toch is dat wel van belang, want de carnavalskrante bun zo ongeveer de enige schriefsels in ’t plat bun die de luj nog gratis in de bus kriege. As ’t daor al niet goed in steet… Maor ’t gekke is dat de schrievers duk meine dat ze ’t heel goed doen en gin hulp neudig hemme. ’t Mik eulie ok niet deur dat ze op de vingers worre gekekke.
As vorm van streekcultuur is carnaval bi-j ons ook aan ‘t verandere. Dat bliek uut völ dinge. Gi-j zol zegge dat völ vierders niet meer wette wat carnaval eigelijk is. De humor is der nog wel, maor de SPOT is verdwene. Weg. Carnaval mot spotte met de gewone wereld. Maor waor zie’j nog wages die de politiek of ’t gemeintebestuur es es flink op de hak naeme? Dat wudt niet meer begreppe. Ze mene an ’n gek huudje in de optoch genoeg te hemme. ’t Is in de optoch heeltied: drie dage dit, drie dage dat. Völ allegorie en ‘t uutbeelde van woordspöllinge. (Zoas iemand met ’n hundje dén rond liep te kieke en te zuke en dan ’t bred op de rug droeg: ik zuuk asiel. Of ’n groep in blauwe pakke met ’t bred: dri-j dagen blauw.
In ’s-Heerenbarg steet ’n erepodium aan de optochroute veur ’t gemeentebestuur. Maor DAT is now net de kern van ’t rienlandse carnaval, dat ’t bestuur drie daag wudt aovergenomme deur prins en Raod van Elf. Dus ’t gemeintebestuur mot zich dan GA niet laote zien. Dat podium is now verzet, want ’t gemeentehuus steet laeg, maor ’t hele idee is volges mien nog niet veranderd. ’t Is bi-j ons ook heel gewoon dat ’n raodslid of wethouder as buutreedner geet optraeje, maor dat KAN jao ga niet, want de buutreedner mot die luj juus beSPOTTE.
Nog in de jaore 70 en 80 gebeurde dat nog wel. Toen der as prestige-object van börgemeister Gerard van Breemen, ‘n ni-j plein in de stad was aangeleid zei ’n buutreedner: as wi-j aan dat plein dan gaven, de mooie naam van BREMERHAVEN. En toen ’n plaatselek matrassenfabrikant ’n schieve schaats reej hiette ’t in de buut: hi-j verlei zien INTERESSE, van de MATASSE naor de MAITRESSE.
Diverse vereniginge bi-j ons bun ok äövergestap op de prinspresentatie in november. Maor hoe kan ’n LENTEvorst now in NOVEMBER al veur de dag komme? Dat mot in elk geval nao de jaorwisseling. Wie wet eigelek nog dat de prins vanolds de lentevorst veurstelt?
Ze hemme tegeswoordig te weinig buutreedners veur TWEE pronkzittinge, wudt gezeid. Daorum wudt van de januari-zitting maor ’n bietje hoempa gemaak. Dat levert ook meer op veur de kas. Bestuurslede hemme duk gin oog meer veur ’t protocol, hoe ’t fees eigelek heurt te gaon.
Al met al denk ik dat ’t weze van carnaval dus helaas nauweleks meer begreppe wudt. Dan denk ik toch eigelek: veur mien liever ’n klein fees van luj die iets van carnaval begriepe dan zale vol volk die van toete noch blaoze wette.
Dit bun mien gedachte aover carnaval zoas dat now in onze Achterhoek en Liemers gevierd wudt. Tja ik kan ‘t niet mooier of baeter make.
Maor bi-j alles geldt: de goeie niet te nao gespraoke; natuurlek bun der plaatse waor ’t ECHTE carnaval nog wel laef en toekoms huldt. Of … der komme straks cursusse waor ‘t echte carnavalsbegrip weer aan te lere is. Zodat ’t fees nog jaore metkan, met PLAT as standaardtaal.
Alaaf/helau.
Martin Tenspolde
Heimatverein Wüllen e.V. und Karnavalverein Klein-Köln Wüllen 1850 e.V.
28-10-2017
So lange up de Höste
So lange up de Höste de olle Pumpe steht,
So lange öwwer de Straote, de olle Mestkoor geht,
So lange wie noch drinket, dat Schnäpsken schone ut,
So lange geht Fastlowend hier ut Wüllen nich her ut.
Refrain:
Ja, so'n Pläseer, Pläseer,
dat weet wie ganz genau,
giwt bloß in Wüllen
un nich in de Gronau.
Doch well in olle Tiden Faslowend no Wüllen heff bracht,
An denn Mann heff bes noe noch kin Meske nich an dacht,
Doch domols kann'de em hier in Wüllen jedes Kind,
He wonde dor in 't Gängsken un hed'ne Krusen Quint.
Refrain:
Ja, so'n Pläseer, Pläseer,
dat weet wie ganz genau,
giwt bloß in Wüllen
un nich in de Gronau.
Doch twee de dröff wi och noe vergetten noch nich ganz,
Dat was Voss Joip an 't Maikt und'n ollen Söbberings Manns,
De beiden hept sick plogt un alltied ähre dran don,
Das Faslowend in Wüllen bes noe noch blef bestohn.
Refrain:
Ja, so'n Pläseer, Pläseer,
dat weet wie ganz genau,
giwt bloß in Wüllen
un nich in de Gronau.
Text: Jupp Voss †
Entstehungsjahr 1936
Voordracht - Vortrag
Vragen, reacties - Fragen, Reactionen
Hieronder zie je 4 filmfragmenten van de reacties - Hier sehen Sie 4 Filme von Reactionen
Lunch - Mittagessen
Rondleiding door Wüllen - Führung durch Wüllen
De foto's kö'j bekieken in 't fotoalbum