Hendrik Willem Heuvel
Onweer bij nacht
“Mien jonge, wil ie ok opstaon? daor is onweer!” zo wekt Moeder mij op haar zachten, innigen toon. Ze vindt het jammer, dat ze ons uit den diepen, rustigen slaap wakker moet roepen.
Een beetje verschrikt spring ik het bed uit, want ik zie een fel licht en kort er op dreunt een zware slag. Slaapdronken komt onze Jan de keuken in waggelen. Geertje moet nog eens geschud worden, zoo ver is ze weg. Zusje blijft rustig doorslapen in haar wieg. Klein broertje zit op zijn stoeltje naast Moeder en sluimert tegen haar schoot geleund weer in.
“’k had al een stöotje wakker elègen”, zegt Moeder, “want ik höoren rommelen maor op ’t lesten ging ’t luchten en donderen al harder en ik dachte: Wi’j mot der uut.”
Onze Jan vertelt: Gisteren tegen den aovend blöeiden de dondertöorne al en ik zagge et wal wèerluchten, leege in ’t Zuuden, maor ik dachte: Lao’we eers nog maor ’n pöosken nao ’t nös kroepen.
’t Is één uur na middernacht. Vader gaat eens naar buiten, Jan en ik volgen. Buurman komt er ook bij. Daar aan den hoek van ons huis bij de pruimeboomen, waar het uitzicht nog al ruim is naar den Zuidwesterhorizon, hebben we menig nacht naar ’t onweer uitgekeken en met mekaar gepraat zoolang het schoer ons niet naar binnen dreef. In den pruimentijd – zoo öm Laornsche karmse – schudden we vaak eventjes aan de boomen en raapten bij bliksemlicht vlug de gevallen vruchten weer op.
“Zol ’t schoer aoverkommen?” vraagt de Lanever. “’k Denke et wal, de wind is der achter en een schoer hef zien eigen wind.”
Ja, men kan zien, dat het omhoog drijft. Het zwerk is in wervelende beweging. Wat licht het fel! Als vurige slangen schieten de bliksemstralen neer en al zwaarder en al sneller er op ratelt de donder achterna.
“’t Wordt een zwaor schoer en ’t kömp rech aover,” zeggen de mannen en elk zoekt zijn woning op, want het begint te regenen met groote geile druppels en men hoort den plasregen naderen over de ruischende boomen der laan.
We zitten dicht bij mekaar in de keuken in den hoek bij de bedstee.
“Niet zo tusschen den haerd en het raam”, zegt vader; “de löchte völt soms deur den schosteen naor binne en geet dan walan ’t raam weer uut.”
Hè, wat een slag en zoo dadelijk nog één. ‘k Zit te beven op den stoel. Even later weer zoo’n helle bliksem en direct een donderslag, dat het huis dreunt.
“O God, da’s op de delle!” roept Geertje. de beesten loeien. Vader loopt erheen.
“Goddank, niks geen ongemak!” zucht hij bij ’t weer komen.
Buiten ruischt en klettert de regen, dat je er haast bang van wordt. Soms houdt het even op en dan – O God! roept Geertje weer, al zei Moeder pas met zacht vermaan: “Dat moe’j neet zeggen. We zijn in Gods hand. Geen muschje valt ter aarde zonder zijn wil”, vervolgt ze. En al weet ik: “Ja, maar daarom kan ons toch wel wat overkomen”, het geeft toch een veilig gevoel, als men denkt aan Hem, die alles met liefde bestuurt.
Wel een uur blijft het zulk noodweer. Dan wordt het lichten minder fel en de donder zwakker en meer uit de verte. Maar het regent nog zoo, dat we niet naar buiten kunnen gaan. Buurman komt aanlopen en blijft, nu ’t gevaar toch voorbij is, een poosje praten over “zwaore schoers” in vroeger jaren, b.v. in ’t onweerrijke jaar 1860, toen men eens een heelen nacht moest opzitten en op zeven plaatsen brand zag.
“Een schoer wil neet aover de bargen, zoas den Lochemschen barg of den Holterbarg, maar as ’t er aover kömp, dan is ’t slim weer”, zegt de Lanever. En dan komen de verhalen van inslaan en treffen.
“Da’s vère weg achter Zutphent gebuurd, daor kwam ’n veurbol deur den schosteen vallen en de luu vlaogen an de kante, maor de boer, dén ’n onverschillig endje was, zae: Marsch bliksem, an ’t göttengat uut! En zoo gong het krek. Argens in ’t Achterland was ’n kötter met ’n osse an ’t bouwen en de man is achter de ploog doodeslagen en was primmelijke nakend, too ze ‘em vonden, alle kleere verbrand. Mi’n mooder vertelden wal ‘ns, dat er in eur jonge tied dree roggemäaiers, dee veur ’n schoer onder ’n peppel schuulden, wazzen eraakt en kats dood as beelden bleven staon. Daor zol ’t oe van groezelen.”
En vader vertelt: “’k Wazze ‘ns met een zwaor schoer onder weg, da’k weerömme kwam van ’t grösmäaien en ’t was net, of ’t mi’j altied aover de zeise sloog. Ik lei em gauw of, want op iezer en staol daor trekt het op en ik kroppe daor kort bi’j onder ’n höoiopper.”
We gaan naar buiten, want de regen is over. In ’t Oosten weerlicht het nog, maar boven ons hoofd zien we een sterretje. Wat is dat daar, in ’t Zuidwesten onder aan de lucht? Tusschen de boomen door bemerken we een rood verschijnsel, eerst nog onduidelijk, maar na een minuut of vijf – er is geen twijfel aan: de gloed breidt zich uit. Brand, een groote brand.
“Ach, die arme menschen, die zoo onder den blooten hemel komen!” beklaagt Moeder. Waar zou het zijn? Wel een uur ver, misschien wel twee uur van hier.
Zoo zeiden we ook, enkele jaren later, in den nacht véúr Sint-Jaopiksdag, toen we zulk een rooden gloed zagen in de richting van Harfsen. We dachten aan Plaggenberg, waar Vaders zuster woonde, maar buurman geloofde, dat het veel verder was.
Den anderen morgen in de vroegte daar kwamen Gerrit-oom, een broer van Vader, die er dichter bij woonde, met de Jobstijding: Plaggenberg ligt in asch. De menschen en de levende have zijn gered en de schuur is blijven staan en daar wonen ze nu in. heel den inboedel, zelfs de kleeren zijn verbrand. de beesten, die in de weide om het huis liepen, wilden al maar in de vlammen.
Moeder zocht in haast allerhande bijeen, wat menschen noodig konden hebben en een uurtje later reden Vader en Moeder er al heen.
Wij moesten kijken hoe de bliksem in een hoogen populier was geslagen, achter het huis van Vlierhof. Langs den heelen stam gaat een diepe spleet, die tot in de grond schijnt voort te lopen. Hout en bastvezels hangen er bij en liggen in het rond.
“Dat heeft de donderbeitel gedaan”, zegt onze jan en Vader heeft het van oude menschen ook altijd gehoord. Dan vertel ik: Meester zei in school, dat het niet waar was en dat die donderbeitels steenen wapens en gereedschappen waren uit heel ouden tijd. Maar Jan van Achterbosch zei: ”Mien vader hef der zelf eene. Dén lig op de plate onder ’t dak (boven op de bovenplaat van de gebinten) en dat is good tegen ’t inslaon. As der onweer wil kommen, zweet den steen altied en soms wordt-e heel week.”
Den anderen dag bracht hij den donderbeitel mee in school. Jan heeft wel eens gehoord, dat zoo’n steen een goed middel is tegen stuipjes van kleine kinderen, men moet ze er mee langs de “dunnege” (de slapen) strieken.
Wonder baar, hoe lang het geloof aan Donars donderhamer nog nawerkt in onzen Christelijken tijd!