Jan Willem Smeitink
Met de Peerde
Aoveral is e ewes met ziene peerde. Beerndsen de voerman nuumt e zichzelf, maor veur ’t volk bi’j ons is e altied Jan Beerndsen, de sjouwer ebleven.
Hee hef der van-ze-laeven wat af evaren. Vrachten zaod in Vodden van ’t spoor ehaald en törf in Bronkhos uut ’t schip. ’s Winters peppels varen naor de klompenmakers en beume veur de
heide. Die mossen dan eers in ’t bos uut eslept worden.
Jan was altied graag in de busse. In die tied was der nog gien krane um de zwaore beume op de wagen te beuren. Nee, alles mos nog met de winde en den haevel gebeuren. En met de batte! En met verstand! Lange dage hef e emaakt at e eiken planken mos halen van de zageri’je in Grolle. Veur ’t lech worden was e al onderweg en in de veurnach varen hee onder de steerne ’t leste ende weerumme. Dan had e vake op de rugge op de planken liggen kieken naor de steerne die-t daor hoge baoven ‘m stonnen te blinken.
Wondere gedachten kwammen dan in zien heuf op, want dén Jan, dat was een prakkezeerder.
Waor-t e geregeld langs kwam, was Jan bekend en gelejen. At de luu op ’t land an ’t wark wazzen stokken ze de hand op en dan grep Jan soms de zweppe en zei eur knallend goeiendag weerumme.
En de mensen zeien tegen mekare: ‘Da-s ’t enigste waor-t e de zweppe veur gebruukt; dén Jan is net zo gek met zien peerd as een ander met de vrouw.’
Jao, bi’j Jan kon i’j wel peerd waen. As ’t bi’j de winterdag vrös zal e een peerd gien stange in de bek douwen die-t e niet eers bi’j ’t fenuus ewarmd hef. En hee is der nauw an dat ’t haam zuver past. (De boeren bi’j ons vaart met een borsttuug, maor sjouwers gebruukt allemaole een haam.)
Gebrek an wark hef e nooit ehad. Ok later toe-t zien jonge metwarken, is ’t nooit ewes dat ze niet wissen wat ze doen mossen. Ze konnen vake niet alle wark annemmen dat eur an ebaon worden.
De jonge wis daor wel wat op: daor mos een vrachtauto kommen. In de tied da- j met ow peerd onderweg waren, was i’j met zo’n auto drie keer hen en weerumme. Dat had altied hillemaol buten Jan zien weerld estaon, dat ri’jen met een vrachtauto. Maor de jonge bleef ’t geregeld numen en Jan wol ‘m niet in de waege staon. ’t Mos der dan maor van kommen. ‘Maor ik beginne der niet an. Veur peerde zal altied wark blieven.
Toe kwam al gauw den dag dat de ni’je vrachtauto veur de wagenloze ston. ‘Daor kö-j met ow peerde niet tegenan, vader,’ zei de jonge. ‘Maor ik bun der bli’j met da-j ’t niet tegen ehollen hebt.’
Jan kon goed met de jonge. Zien vrouw had e toe al niet meer.
‘Ik hoppe da- j der plezier van zölt hebben, maor veur mien is zo’n auto een dood dink.’
‘A- k an ’t knöpken draaie begint e te laeven. Dan krig e een brannend harte,’ riep de jonge in vervoering. Jan hef daor aover egrööld.
‘Een iezeren harte zonder bloed’, wol e zeggen, maor hee hef zich stille ehollen; hee wis nog goed hoe vol vuur at e eigens was ewes, toe-t e zien eerste eigen peerd kreeg. Dat was de vos uut de Lure. Wat was e daor groots op! Nao de vos kwam den hogen schimmel. Hee had ‘m ekoch bi’j een boer in Diem. Een aard van een peerd! Hoge as een Holsteiner, maor zwaorder. Maor ok gien Bels, die zit ’t vet in de waege. Hee had sökken an de bene as een Fries. Daor had e ok wel wat van, maor hee was groter. Nooit hef e een better peerd ehad. Een heel peerdelaeven hef e der met evaren en gien dag is ‘m ’t dier tegen evallen. En de schimmel had ’t ok niet better können treffen, ze raken zo an mekare gewend, ze konnen met mekare laezen en schrieven. Toe-t e ’m koch was e dri’j jaor en zo hettel.
Jan spaoren den haverzak ok niet. Een sjouwer zal niet lichte met de peerde draven, ok met de löge wagen niet. Maor Jan en de schimmel waren beide jong en hettel. En at ze dan ’s margens deur de darpsstraote kwammen varen kon Jan ’t niet laoten um effen an de darpse mensen te laoten zien wat der in de schimmel in zat. Hee liet ‘m effen doen al wat e kon. Dan sloeg het peerd met de iezers ’t vuur uut de keien! En langs de weg kekken de mensen naor dat machtige peerd en naor den jongen keerl die ‘m in de liene hiel. Een stark en braaf peerd, dat was ‘t. Hee hef nao de tied nog verscheiden peerde ehad, ok goeien – a-j rekkent: den lesten zwarten!-, maor zo as den hogen schimmel…. gien ene! In de loop van de jaoren is dat peerd in Jan zien gedachten en in zien verhalen nog steeds better eworden.
’t Is de jonge met zien vrachtauto niet slech egaon. Van jaor töt jaor is der een auto bi’j ekommen en op de plaatse van Jan zien vaarloze steet now een grote garage. Daor loopt vlotte jonge keerls rond die-t niet naor heui en peerdezweit roekt, maor een loch van öllie en rubber um zich hen hebt.
At der weer wat ni’js bi’j kump, zekt ze vrendelijk plaogend: ‘Da-s better as peerde, hè opa?’
Jan zeg daor niks op; hee wet wel dat e den ongelieken stried allange verspöld hef. Hee zut ‘t: de tied van peerdenwark is veurbi’j. ’t Maakt ‘m soms nosterig en verdrietig; hoe zollen ze können begriepen wat hee veur zien peerde vuult?
Hee is met zien leste peerd, den zwarten, an ’t varen an ebleven. Kleine warkskes, een betjen ongeregeld vervoer veur mensen die-t ‘m nog van vrogger kent. Op de grote waege is der veur ‘m gien plaatse meer. Hee is nog graag met zien peerd onderweg. ’t Dut ‘m goed dat de luu ‘m nog kent, at de boeren op de trekker de hand tegen ‘m opstekt. En ’t argert ‘m niet as de schooljonges ‘m anroept: ‘Huij griezen, hoe geet ’t met den zwarten?’ Hee dut of e hellig wordt en grip naor de zweppe. Maor da-s maor gekheid; hee zol gien schooljonge meer können anlopen.
Onderweg bunt zien gedachten völle in vrogger tied. Steeds meer hangt de herinneringen as spinnekopdrellen in zien heuf. Ze laot ‘m de dinge-van-vandage as deur een waas zien. Hee begint hillemaol in vergangen tied te laeven.
Zo is ’t gebeurd dat ze ‘m achter Reurle van de weg af heb ehaald, onderweg naor Grolle um eiken planken te halen, die-t nooit besteld wazzen. Zo is Jan van met-‘t-peerd-varen af ekommen.
Den zwarten is verkoch an een boer uut Zelhem. Toe-t die ‘m kwam halen kon Jan ‘m slecht laoten gaon. Hee bleef ‘m maor aover de neuze hen strieken. De man uut Zelhem worden der nog verlaegen met.
Jan hef nog een paar maond verwezen rond elopen en toe is e in Avondrood terechte ekommen.
Daor zörgt ze goed veur ‘m en ’t haam van de schimmel (met twee kopperen platen en een rooien pluum) mag daor an de mure hangen. I’j könt ‘m gien groter diens doen dan a-j ‘m vraogt wat dat haam an de mure beteikent. Dan kan e ow vertellen aover den hogen schimmel. Dat grote peerd gruuit nog altied.
Op Avondrood zal Jan motten wennen an de beslotten ruumte. Hee mot der ok an wennen dat alle dinge op eur vaste tied mot gebeuren en dat ze ‘meneer’ tegen ‘m zekt. Now gaot de dage veurbi’j in grieze eentonigheid. Hee praot een paar weurde met de zuster die-t ‘m op de tied zien nat en
zien dreuge kump brengen, hee kik effen in de krante en hee dut en hee löt alles wat der van ‘m verwacht wordt. Niks is der dat den griezen dag kleur gif of hoppe. ’s Aovends zekt de zusters tegen mekare: ‘Met Beerndsen ging ’t vandage goed, hee had de gedachten der aardig goed bi’j.’
Maor daor bunt ok andere dage. ’s Margens met ’t opstaon hef e al een vaag gevuul dat der straks wat gebeuren mot. Eers bindt de vaste regelmaote van ankleen en margenetten ‘m nog an de warkelijkheid van iederen dag, maor at e later in de rieten lönningstoel zit, heurt e inèns de schimmel met den hoef tegen de staldeure bonksen. Der is gien heksel in de bak of hee hef zin in een halven emmer water. Dat geet e dalek in odder maken. Dan leg e ’t peerd ’t haam met de kopperen platen en den rooien pluum um de nekke. As de zuster effen later um de deure kump kieken is Jan al wied van Avondrood af.
Hee mot beume uutsleppen in ’t bos van de Baron. Maor weer effen later is inèns ’t peerd weer jonk en hettel. Ze jaagt met eur beien deur de straote dat de wagen boldert aover de keien. En veur ’t raam baoven de bakkeri’je van Barkerink steet een heel bezunder deerntjen en zut hoe-t hee dat vurige peerd in de mach hef. De iezers van de schimmel slaot de vonken uut de keien, duzend vonken. Vonken as steerne. Hoge vliegt ze op tegen de loch. Die is schemmerig en daor blieft de steerne staon. Hee zut ze flokkeren tussen grote kale beume deur, die’t zwart tegen de loch staot.
Daor bunt ok wolken, daor vaart de maone langzaam deur, altied maor wieter. En hee eigens vaart daor ok deur, altied maor deur, altied maor wieter. Hee lig op de rugge op de wagenbaom en is toch midden tussen de steerne. Now en dan kik hee effen veur zich en daor zut e dan den nikkenden peerdekop. De oorne gaot venemstig hen en weer, daor geet de schimmel niks mis. Dat gif ‘m een gevuul van grote geröstegheid: de schimmel zal altied de weg wetten. Zo at e gisteren nog die bi’jenkasten in de heide weer wist te vinnen toe-t de boer niet meer wis waor-t e op an mos. Was dat now gisteren of veurige wekke?
At Anton van de Mölder, ene van de noodnaobers, ‘m kump ansprekken, kump Jan maor halfwat weerumme naor Avondrood. Anton vertelt ‘m wat uut de buurte en vrög hoe-t ‘t ‘m geet in Avondrood. Jan zeg daor niet völle op, maor Anton meent dat e hier een laeven as ’n prins hef: goed van etten en drinken en hee hoeft zich nargens meer met af te plaogen. Hee kent zien geluk niet! Anton vertelt ‘m van zien reize naor Australië, waor-t zien jonge tien jaor geleen hen egaon is. Aover de grote busse daor. Grote busse, dat heurt Jan nog wel. ‘Jao, ik bun der ewes, met de peerde.’
En beume dat Anton daor ezien hef! Lank, lank en zuver rech.
‘Jao’, zeg Jan, ‘zo heb ik ze ok wel evaren, met de peerde.’
Anton wil maor weer ’s opstappen en wenst ‘m ’t beste. Maor Jan hef den schimmel al weer an espannen en vaart tussen de steerne. Niks steet ‘m in de waege um gelukkig te waen.
Naomeddags kump den domeneer ‘m opzuken. Hee vrög Jan naor zien gezondheid en praot aover old worden en wat daor bi’j kump kieken. Wat dringt der van deur bi’j dissen olden man met die wondere ogen? Dan vertelt de domeneer van een land zonder zörge dat veur ons allemaole is
klaor emaakt en dat ons steet te wachten. Een goed land waor a- j gelukkig könt waen.
Wet meneer Beerndsen ok van dat goeie land?
Jao, jao hee is der wel ewes, met de peerde.